Mgr Anna Rudzik - wychowawca kl. VIII, historia, muzyka, plastyka, wiedza o społeczeństwie

• • • Przedmiotowe zasady oceniana z historii dla klas IV - VIII
    • Przedmiotowe zasady oceniania z muzyki dla klas IV - VII
    • Przedmiotowe zasady oceniania z plastyki dla klas IV - VII
    • Przedmiotowe zasady oceniania z wiedzy o społeczeństwie

• • • • Przedmiotowe zasady oceniania z wiedzy o społeczeństwie

      • Głównym celem działań dydaktycznych i wychowawczych szkoły jest zapewnienie uczniom możliwości wszechstronnego rozwoju poprzez realizację przez nauczycieli zadań  w obszarze nauczania, wychowania oraz rozwijania umiejętności i postaw.

         

        Wiedza o społeczeństwie kształtuje postawy uczniów, ich tożsamość osobistą i społeczną, aktywność oraz szacunek dla własnego państwa.

         

        Nauczanie wiedzy o społeczeństwie odbywa się na podstawie „ Programu nauczania wiedzy o społeczeństwie dla szkoły podstawowej” autorstwa Barbary Furman, zgodnie z obowiązującą podstawą programową oraz w oparciu o podręcznik „Dziś i jutro” Wydawnictwa Nowa Era autorstwa Iwony Janickiej, Arkadiusza Janickiego, Aleksandry Kuciej- Maćkowskiej, Tomasza Maćkowskiego.

        Program realizowany jest w klasie 8 – 2 godz./tyg.

        1. Przedmiotowy system oceniania z wiedzy o społeczeństwie ma na celu:

        • kształtowanie postaw i zachowań pożądanych społecznie i posługiwanie się nimi we własnych działaniach,
        • przekazywanie uczniowi informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych pomagających w uczeniu się, poprzez wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz  jak powinien dalej się uczyć,
        • motywowanie ucznia do dalszej pracy,
        • pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,
        • dostarczenie rodzicom (opiekunom prawnym), także nauczycielom i dyrektorowi szkoły informacji o efektywności procesu nauczania i uczenia się, wkładzie pracy uczniów nad własnym rozwojem oraz o postępach uczniów w nauce,
        • umożliwienie nauczycielom ustawicznego doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

        2. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne uczniów w następujących obszarach: wiedza i jej stosowanie w praktyce, kształcone umiejętności oraz aktywność i zaangażowanie  w praktyce.
        3. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów ma służyć monitorowaniu pracy ucznia, rozpoznawaniu poziomu umiejętności i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości z wiedzy o społeczeństwie w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i realizowanego programu nauczania oraz formułowaniu oceny.
        4. Wymagania edukacyjne dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia:

        • posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego,
        • posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania,
        • posiadającego opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym specjalistycznej, specyficznych trudnościach w uczeniu się,
        • objętego pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole na podstawie rozpoznania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia dokonanego przez nauczycieli i specjalistów w szkole.

        5. W ocenianiu bieżącym stosuje się następujące formy sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów:

        1. prace pisemne:
           • sprawdziany (klasówki),obejmują większą partię materiału określoną przez nauczyciela, najczęściej po ukończeniu działu programowego; sprawdziany  są zapowiadane co najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem,
           • kartkówki dotyczące materiału z 1 – 3 ostatnich tematów i nie muszą być zapowiadane- waga oceny 3
        2. praca i aktywność na lekcji,- waga oceny 1

        nauczyciel stosuje również znaki „+” i „-” jako sposób oceny pracy ucznia: zebranie trzech znaków „+” daje ocenę bardzo dobrą, zebranie trzech znaków „-”daje ocenę niedostateczną.

        3. odpowiedzi ustne- waga oceny 1,
        4. prace domowe -waga oceny 1,
        5. wyniki pracy grupowej- waga oceny 2,
        6. prace długoterminowe- projekty, referaty, prezentacje multimedialne, plakaty, wywiady środowiskowe- waga oceny 3,
        7. aktywność pozalekcyjna- osiągnięcia w konkursach, akcjach charytatywnych -waga oceny 3.

        6. Ze względu na specyfikę przedmiotu ocena z WOS winna przede wszystkim uwzględniać aktywność uczniów poparta wiedzą merytoryczną. Poprzez aktywne uczenie się uczeń zdobywa kompetencje i sprawność w zakresie uczenia się, myślenia, poszukiwania, doskonalenia się, współpracowania i działania.

        Wystawiając ocenę semestralną bądź końcoworoczną należy przyjąć następującą hierarchię

        ocen:

        I. Aktywne uczenie się poprzez działanie –

            Oceny za aktywność, pracę w grupie, projekt uczniowski

        II. Wiedza merytoryczna –

             Oceny ze sprawdzianów i odpowiedzi ustnych.

        III. Systematyczna praca na lekcji i w domu -

              Ocena za prowadzenie zeszytu przedmiotowego

        IV. Ze względu na stawiane cele, około 20 % treści określanych w podstawie programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie powinno być realizowanych w formie uczniowskiego projektu edukacyjnego.

        Projekt powinien mieć charakter zespołowy; jednak poszczególne zadania mogą być realizowane indywidualnie. Wskazane jest, by uczeń uczestniczył, w co najmniej jednym projekcie w każdym roku nauczania przedmiotu.

                   Realizując projekt, uczeń:

        1) zdobywa wiedzę i umiejętności związane z przedmiotem projektu;

        2) wybiera zagadnienie: problem lub działanie, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i założonymi celami projektu;

        3) poszukuje sposobów zbadania i rozwiązania problemu oraz skutecznego przeprowadzenia

         założonego w projekcie działania;

        4) organizuje własną pracę i współpracuje z innymi realizatorami projektu;

        5) wytrwale i w przemyślany sposób dąży do realizacji zamierzonego celu;

        6) przygotowuje i przeprowadza publiczną prezentację efektów projektu (na przykład na forum klasy).

         

        7.  Kryteria oceniania prac pisemnych.

                    Prace pisemne mogą być oceniane dwojako: oceną sumującą lub oceną kształtującą (OK). Przynajmniej jedna w semestrze praca nie będzie oceniona w skali stopniowej lecz zostanie opisana w postaci komentarza, który będzie zawierał informację o tym, co uczeń umie, a nad czym musi jeszcze popracować.

                    Przed każdą pracą pisemną uczniowie są informowani o zakresie materiału, stopniu trudności i kryteriach oceniania co najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem ( podawane jest NaCoBeZu ).

                    Czas pracy zależy od ilości i trudności zadań.

                    W przypadku stwierdzenia niesamodzielności pracy podczas pracy kontrolnej lub kartkówki, nauczyciel odbiera pracę i stawia uczniowi ocenę niedostateczną.

         

        Typy zadań występujących w pracach pisemnych i ich punktacja:

        - zadania zamknięte wielokrotnego wyboru, na dobieranie, prawda-fałsz i otwarte z luką punktowane najczęściej 1 punktem za prawidłową odpowiedź,

        - zadania otwarte rozszerzonej lub krótkiej wypowiedzi z wykorzystaniem materiału w postaci tekstów źródłowych, map rysunków schematycznych i danych statystycznych, sprawdzające umiejętności interpretacji, analizowania, klasyfikowania, wnioskowania i oceniania punktowane są większą liczbą punktów, w zależności od stopnia trudności.

        Obowiązują następujące zasady przeprowadzania prac pisemnych:

        • nauczyciel ustala termin sprawdzianu z tygodniowym wyprzedzeniem,
        • sprawdzian poprzedza powtórzenie i utrwalenie wiadomości,
        • sprawdzian zwykle będzie trwał 1 godzinę lekcyjną, a kartkówka do 20 minut
        • uczniowie znają zakres sprawdzanej wiedzy i umiejętności oraz kryteria oceniania,
        • nauczyciel ma 14 dni na sprawdzenie, ocenę i recenzję sprawdzianu,
        • nauczyciel omawia i poprawia błędy uczniów na sprawdzianie wspólnie z uczniami na zajęciach edukacyjnych, a ocenę wpisuje do dziennika papierowego i elektronicznego,
        • jeżeli uczeń nie pisał sprawdzianu, musi wykazać się wiadomościami i umiejętnościami zawartymi na sprawdzianie w formie ustalonej  z nauczycielem,
        • jeżeli uczeń nie pisał sprawdzianu, powinien to zrobić w terminie ustalonym z nauczycielem do tygodnia od powrotu do szkoły, gdy powodem był dłuższy pobyt w szpitalu do dwóch tygodnie od powrotu do szkoły,
        • uczeń może poprawić raz każdą ocenę z prac pisemnych: ze sprawdzianów i kartkówek z dwóch- trzech tematów
        • poprawa powinna odbyć się w ciągu dwóch tygodni od oddania i omówienia pracy w terminie ustalonym wspólnie z nauczycielem,
        • ocena otrzymana za poprawianą pracę pisemną wpisana jest jako kolejna do dziennika, do wystawienia oceny na semestr obie są równorzędne,
        • uczeń nie może poprawiać ocen z kartkówek z jednego tematu lekcji, odpowiedzi ustnych oraz z innych form oceniania ucznia,
        • prace pisemne przechowuje nauczyciel przedmiotu do końca zajęć edukacyjnych w danym roku szkolnym.

        Procentowe przeliczanie punktów na oceny:

        0    - 29 % - niedostateczny

        30 – 49 % - dopuszczający

        50 – 69 % - dostateczny

        70 – 89 % - dobry

        90 – 95 % - bardzo dobry

        96 - 100 % - celujący

                   

        Wobec uczniów o specyficznych potrzebach edukacyjnych nauczyciel, na podstawie orzeczenia,  opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, dostosowuje stopień trudności zadań oraz kryteria ocen do możliwości uczniów.

         

        Kryteria ocen:

         

        Ocenę celującą (6- cel) otrzymuje uczeń, który:

        - wyróżnia się szeroką, samodzielnie zdobytą wiedzą, wybiegającą poza program nauczania,

        - posiadł umiejętność samodzielnego korzystania z różnych źródeł informacji,

        - samodzielnie formułuje wzorowe pod względem merytorycznym i językowym wypowiedzi ustne i pisemne na określony temat,

        - doskonale zna szeroką terminologię przedmiotową i swobodnie się nią posługuje,

        - formułuje własne opinie i sądy, które potrafi prawidłowo i przekonywująco uzasadnić,

        - potrafi powiązać dzieje własnego regionu z historią Polski i dziejami powszechnymi.

        - bierze udział w konkursach z przedmiotu

         

        Ocenę bardzo dobrą (5- bdb) otrzymuje uczeń, który:

        - opanował w pełnym stopniu wiadomości i umiejętności przewidziane programem nauczania,

        - sprawnie, samodzielnie posługuje się różnymi źródłami wiedzy,

        - rozumie i poprawnie stosuje poznaną terminologię,

        - samodzielnie formułuje wypowiedzi ustne i pisemne na określony temat, wykorzystując wiedzę zdobytą w szkole i samodzielnie,

        - potrafi współpracować w grupie,

        - aktywnie uczestniczy w lekcjach.

         

        Ocenę dobrą (4-db) otrzymuje uczeń, który:

        - nie opanował całego materiału określonego programem nauczania, ale nie utrudnia mu to

          poznawania wiedzy,

        - rozumie genezę, przebieg i skutki wydarzeń historycznych,

        - poprawnie posługuje się prostymi źródłami informacji,

        - poprawnie rozumuje w kategoriach przyczynowo- skutkowych oraz posługuje się pojęciami

          historycznymi,

        - umie formułować proste wypowiedzi ustne i pisemne.

         

        Ocenę dostateczną (3-dst) otrzymuje uczeń, który:

        - opanował podstawowe elementy wiadomości programowych, pozwalające mu na rozumienie 

          najważniejszych zagadnień,

        - potrafi formułować schematyczne wypowiedzi ustne i pisemne,

        - umie posługiwać się, często pod kierunkiem nauczyciela, prostymi środkami dydaktycznymi.

         

        Ocenę dopuszczającą (2-dop) otrzymuje uczeń, który:

        - wiedzę ucznia charakteryzują znaczne braki, ale nie uniemożliwia mu to opanowanie wiadomości

           w dalszej edukacji,

        - wykonuje zadania o niewielkim stopniu trudności przy znacznej pomocy nauczyciela,

        - nie wykonał wszystkich prac lekcyjnych i domowych.

         

        Ocenę niedostateczną (1-ndst) otrzymuje uczeń, który:

        - nie opanował wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania,

        - nie potrafi, nawet przy znacznej pomocy nauczyciela, korzystać z prostych środków dydaktycznych,

        - nie potrafi formułować nawet prostych wypowiedzi ustnych i pisemnych,

        - nie zna podstawowej terminologii historycznej.

         

        8. Zasady poprawiania ocen.

         

        Uczeń ma prawo do poprawienia oceny z prac pisemnych jeden raz, w ciągu dwóch tygodni. Obydwie oceny są brane pod uwagę przy wystawianiu oceny semestralnej lub rocznej.

         

        Uczeń ma obowiązek uzupełnić wiadomości oraz prace domowe z lekcji, na której nie był obecny.

         

        Uczeń ma obowiązek zaliczyć każdą kartkówkę i pracę kontrolną, której nie pisał z powodu usprawiedliwionej nieobecności, w ciągu dwóch tygodni. Jeżeli tego nie zrobi, dostaje ocenę niedostateczną. Jeśli nieobecność była nieusprawiedliwiona, uczeń może być pytany lub pisze pracę bez uprzedzenia. O formie zaliczania lub poprawiania decyduje nauczyciel.

                 Niezliczone prace samodzielne lekcyjne lub domowe uczeń musi poprawić na następnej lekcji. Jeśli tego nie zrobi, otrzymuje ocenę niedostateczną. Oceny z odpowiedzi ustnych nie podlegają poprawie.

         

        9. Nieprzygotowanie do lekcji.

         

        Uczeń może dwa razy w semestrze zgłosić nieprzygotowanie do lekcji. Każde następne nieprzygotowanie skutkuje oceną niedostateczną, niepodlegającą poprawie.

         

        10. Oceny semestralne i roczne.

         

        Oceny semestralne i roczne ustala się na podstawie średniej ważonej ocen cząstkowych.

        Średnie ważone poszczególnych stopni:

        - powyżej 5,6                                    celujący

        - powyżej 4,61 do 5,6                       bardzo dobry

        - powyżej 3,61 do 4,6                       dobry

        - powyżej 2,61 do 3,6                       dostateczny

        - powyżej 1,71 do 2,6                       dopuszczający

        - do 1,7                                              niedostateczny

         

        11. Sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów.

         

        Osiągnięcia uczniów odnotowuje się w dzienniku elektronicznym.

         

        12. Informowanie rodziców i uczniów o ocenach.

        Oceny są jawne dla uczniów i ich rodziców (opiekunów prawnych).

        Uczniowie i ich rodzice są na bieżąco informowani o postępach edukacyjnych, poprzez:

        • informację ustną,
        • wpisy do zeszytu przedmiotowego,
        • wpisy do dziennika elektronicznego.

        Sprawdzone i ocenione prace kontrolne i inne formy pisemnego sprawdzania wiadomości i umiejętności uczniów przedstawiane są do wglądu uczniom na zajęciach dydaktycznych.

        Rodzice (prawni opiekunowie) mają możliwość wglądu w pisemne prace swoich dzieci:

        • bezpośrednio po sprawdzeniu pracy pisemnej (prace przekazane przez uczniów do wglądu),
        • na najbliższym po sprawdzianie dyżurze (konsultacjach), w czasie indywidualnych spotkań z nauczycielem przedmiotu,
        • na zebraniach ogólnych,
        • w czasie dni otwartych.

        Nauczyciel uzasadnia każdą bieżącą ocenę szkolną:

        1. 1. oceny z ustnych form sprawdzania wiedzy i umiejętności oraz z kartkówek nauczyciel uzasadnia ustnie lub pisemnie wskazując dobrze opanowaną wiedzę lub sprawdzaną umiejętność, braki w nich oraz przekazuje zalecenia do uzupełnienia braków.
           2. wszystkie oceny ze sprawdzianów uzasadniane są przez nauczyciela ustnie lub pisemnie w formie dołączonego komentarza, w którym są wskazane:
              1. opanowane umiejętności,
              2. częściowo opanowane umiejętności
              3. nie opanowane umiejętności,
              4. sposoby zniwelowania zaistniałych braków.
           3. Informacja ta przekazywana jest rodzicom przez uczniów w postaci metryczki do testu lub ustnie na spotkaniach indywidualnych.

        W ocenach cząstkowych dopuszcza się stosowanie znaku „+” i „ –” przy ocenie.

        Dopuszcza się stosowanie skrótu w dzienniku: np. – nieprzygotowany, nb. – nieobecny.

        Brak uczniowskiego wyposażenia (np. zeszytu, podręcznika, przyborów, itp.) może wpłynąć na ocenę pracy ucznia wyłącznie w sytuacjach uporczywie powtarzających się, zależnych od ucznia, a uniemożliwiających prowadzenie procesu nauczania i uczenia się.

        Na ocenę osiągnięć ucznia nie ma wpływu jego zachowanie, wygląd, światopogląd, status społeczny i wcześniejsze osiągnięcia ucznia.

        Nie ocenia się ucznia:

        • do trzech dni po dłuższej usprawiedliwionej nieobecności w szkole (min. tygodniowej),
        • w przypadku zaistnienia nieprzewidzianych zdarzeń losowych.

        Uczeń ma prawo dwa razy w ciągu semestru zgłosić nieprzygotowanie do lekcji bez negatywnych skutków. Zgłoszenie musi odbyć się przed rozpoczęciem lekcji. Nauczyciel odnotowuje ten fakt w dzienniku lekcyjnym wpisując datę zaistnienia zdarzenia. Za każde takie zgłoszenie otrzymuje minus, z tym, że każdy kolejny minus przybiera postać oceny niedostatecznej. Jeżeli uczeń nie zgłosi nieprzygotowania lub braku pracy domowej, zaś nauczyciel to sprawdzi – uczeń automatycznie otrzymuje ocenę niedostateczną.

        W procesie oceniania obowiązuje zasada kumulowania wymagań– ocenę wyższą może uzyskać uczeń, który spełnia wszystkie wymagania związane z ocenami niższymi:

        Należy dostosować wymagania edukacyjne oraz formy i metody pracy w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub deficyty rozwojowe w zależności od indywidualnych potrzeb, oraz zaleceń poradni zawartych w orzeczeniu lub opinii.                      

        Uczniowie ci mają prawo do:

        • • wydłużonego czasu pracy,
          • obniżonego progu punktacji w pracach pisemnych,
          • mniejszej ilości zadań,
          • indywidualnej pomocy nauczyciela na zajęciach i w trakcie pisania pracy,
          • dostosowania warunków i form pracy podczas pisania prac pisemnych,
          • innych kryteriów oceny przy sprawdzaniu zadań otwartych.

        Klasyfikowanie śródroczne przeprowadza się na koniec I okresu, a roczne na koniec zajęć edukacyjnych w danej klasie.

        Ocena wystawiana na koniec drugiego okresu jest oceną roczną, uwzględniającą osiągnięcia ucznia z obu okresów.

        Ocena semestralna wynika z ocen bieżących, ale nie jest średnią arytmetyczną ocen cząstkowych.

        Oceny klasyfikacyjne z przedmiotu ustala nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne w klasie na podstawie systematycznej oceny pracy uczniów z uwzględnieniem ocen bieżących, aktywności i zaangażowania ucznia.

        Szkolne wyniki klasyfikacji (śródrocznej i rocznej) zatwierdza Rada Pedagogiczna.

         

        Wymagania na poszczególne oceny

         

        Rozdział I 

         

        Życie społeczne

         

        Temat	Wymagania na poszczególne oceny
        	dopuszczająca	dostateczna	dobra	bardzo  dobra	celująca
        Człowiek w społeczeństwie	wymienić podstawowe potrzeby człowieka; - wymienić osoby [podmioty, instytucje], które mają wpływ na rozwój młodego człowieka; - podać przykłady ról społecznych; - podać przykłady norm społecznych.	-wymienić podstawowe kategorie potrzeb człowieka;                   - podać przykłady oddziaływania rodziny, szkoły i rówieśników na postawy i zachowania jednostki;                     - wymienić podstawowe społeczne oczekiwania wynikające z pełnienia roli dziecka i ucznia;                        - podać przykłady norm społecznych obowiązujących -dopasować wskazane potrzeby do właściwych kategorii;                    - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy potrzebami naturalnymi a społecznymi człowieka;                   - wyjaśnić znaczenie słowa socjalizacja;                 - wyjaśnić, jaką rolę w procesie socjalizacji odgrywa rodzina;                       - porównać społeczne oczekiwania dotyczące pełnienia roli                  -dostrzec i przedstawić zależności pomiędzy procesem zaspokajania potrzeb a rozwojem człowieka;                    -przedstawić czynniki mające wpływ na samoocenę człowieka;                   - rozpoznać i dopasować wskazane normy społeczne do właściwych kategorii;                   - przedstawić pozytywne i negatywne wzorce zachowań funkcjonujące              -przewidzieć konsekwencje braku zaspokojenia poszczególnych potrzeb człowieka;                - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy normami formalnymi a nieformalnymi; - na wybranych przykładach dokonać analizy sytuacji, w której dochodzi do konfliktu ról społecznych [wskazać przyczyny, w wybranych społecznościach, np. w rodzinie, szkole	dopasować wskazane potrzeby do właściwych kategorii; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy potrzebami naturalnymi a społecznymi człowieka; - wyjaśnić znaczenie słowa socjalizacja; - wyjaśnić, jaką rolę w procesie socjalizacji odgrywa rodzina; - porównać społeczne oczekiwania dotyczące pełnienia roli -dostrzec i przedstawić zależności pomiędzy procesem zaspokajania potrzeb a rozwojem człowieka; - przedstawić czynniki mające wpływ na samoocenę człowieka; - rozpoznać i dopasować wskazane normy społeczne do właściwych kategorii; - przedstawić pozytywne i negatywne wzorce zachowań funkcjonujące -przewidzieć konsekwencje braku zaspokojenia poszczególnych potrzeb człowieka; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy normami formalnymi a nieformalnymi; - na wybranych przykładach dokonać analizy sytuacji, w której dochodzi do konfliktu ról społecznych [wskazać przyczyny, w wybranych społecznościach, np. w rodzinie, szkole. dziecka i rodzica oraz ucznia i nauczyciela; - podać przykłady konfliktu ról społecznych; - wymienić podstawowe kategorie norm społecznych	- dostrzec i przedstawić zależności pomiędzy procesem zaspokajania potrzeb a rozwojem człowieka; - przedstawić czynniki mające wpływ na samoocenę człowieka; - rozpoznać i dopasować wskazane  normy społeczne do właściwych kategorii; - przedstawić pozytywne i negatywne wzorce zachowań funkcjonujące w swoim środowisku rówieśniczym; - dokonać autorefleksji, wskazać swoje mocne i słabe strony; - na wybranych przykładach [tekst, ilustracja] dostrzec konflikt ról społecznych; - wskazać przyczyny i skutki nieprzestrzegania przez jednostkę norm społecznych.	-przewidzieć konsekwencje braku zaspokojenia poszczególnych potrzeb człowieka; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy normami formalnymi a nieformalny mi; - na wybranych przykładach dokonać analizy sytuacji, w której dochodzi do konfliktu ról społecznych [wskazać przyczyny, konsekwencje, sposoby rozwiązania problemu]; - przedstawić problem przestrzegania norm społecznych w swoim środowisku [ocena zjawiska, dostrzeganie problemów i zagrożeń, wskazywanie przyczyn i konsekwencji
        Grupy społeczne	- podać przykłady grup społecznych; - podać przykłady konfliktów społecznych; - wymienić podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów                          w grupie rówieśniczej i w szkole.	- wymienić podstawowe cechy grup społecznych; - określić, jakim rodzajem grupy jest grupa koleżeńska; - wymienić grupy społeczne, do których należy; - wymienić typowe konflikty występujące w szkole i grupie rówieśniczej; - podać przykłady postaw/zachowań jednostek wobec konfliktu; - wymienić podstawowe sposoby rozwiązywani a konfliktów społecznych.	-rozpozna poszczególne rodzaje grup społecznych; - wskazać cechy grupy nastawionej na realizację zadania, typowego dla społeczności uczniowskiej; - podać przykłady korzyści i zagrożeń wynikających z bycia w grupie; - podać przykłady zasad efektywnej współpracy; - wskazać dobre i złe strony poszczególnych postaw wobec konfliktu; - rozpoznać typowe sposoby rozwiązywani a konfliktów; - wymienić warunki prowadzenia skutecznych negocjacji.	-dopasować właściwe cechy do podanych grup społecznych; - rozpoznać sytuacje, w których łamane są zasady efektywnej współpracy w grupie; - porównać konsekwencje przyjęcia określonych postaw wobec sytuacji konfliktowej dla jednostki i społeczeństwa ; - porównać różne sposoby rozwiązywani a konfliktów, wskazać ich dobre i złe strony; - uzasadnić wybór metody rozwiązywani a konfliktu społecznego.	- porównać cechy grup nastawionych na realizację różnych typów zadań; - dokonać analizy konkretnej sytuacji konfliktowej [wskazać strony konfliktu, przejawy, przyczyny i konsekwencje społeczne konfliktu; zaproponować sposoby rozwiązania konfliktu, uzasadnić wybór sposobu rozwiązania konfliktu].
        Komunikacja   i autoprezentacja	- wymienić podstawowe zasady skutecznej komunikacji; - odróżnić nadawcę od odbiorcy komunikatu; - podać przykłady sytuacji, w których młody człowiek powinien zachować się asertywnie [zachować dystans, sprzeciwić się].	- wymienić podstawowe rodzaje komunikacji; - podać przykłady Komunikatów niewerbalnych; - wymienić czynniki utrudniające wystąpienia publiczne; - wymienić podstawowe cechy postawy asertywnej.	- wyjaśnić, czym różni się przekaz werbalny od niewerbalnego; - wyjaśnić, jaką rolę pełni komunikacja niewerbalna; - określić nadawcę i odbiorcę przedstawionego komunikatu; - wymienić zasady, których należy przestrzegać w wystąpieniach publicznych; - zastosować                          w praktyce zasady skutecznej komunikacji, np. w wystąpieniu  na forum klasy; - rozpoznać postawy asertywne oraz postawy uległości, agresji i manipulacji.	-odczytać znaczenie i rolę komunikatów niewerbalnych w zaprezentowanych wystąpieniach publicznych; - zastosować wybrane komunikaty niewerbalne w wystąpieniu publicznym; -  wyjaśnić, czym się różni debata od dyskusji; - dostrzec i opisać przykłady łamania zasad dobrej komunikacji; - wyjaśnić, czym się różni postawa asertywna od postaw: uległości, agresji i manipulacji. - stosować w praktyce warunki asertywności.	- dokonać krytycznej analizy przekazu informacyjne go, np. reklamy [wykorzystane środki perswazyjne, przejawy i sposoby manipulacji, wykorzystane komunikaty niewerbalne]; - dokonać krytycznej analizy postaw uznawanych za asertywne pod kątem przestrzegani a zasad asertywności; - zaplanować [przeprowadzić  / wziąć aktywny udział] akcję społeczną propagującą postawy asertywne                          i zasady asertywności.
        Życie rodzinne	- podać przykłady więzi łączących członków  rodziny; - wymienić podstawowe oczekiwania społeczne wobec poszczególnych członków  rodziny [dzieci, rodziców].	- wymienić cechy rodziny jako grupy społecznej; - wymienić potrzeby młodych ludzi, które zaspokaja rodzina; - wymienić rodzaje współczesnych rodzin; - wymienić podstawowe prawa i obowiązki dziecka w rodzinie; - wymienić podstawowe wartości kształtujące życie rodzinne; - wymienić podstawowe problemy zagrażające prawidłowemu funkcjonowaniu współczesnych polskich  rodzin.	- wyjaśnić, w jaki sposób rodzina przyczynia się do zaspokajania potrzeb człowieka; - podać nazwy poszczególnych funkcji rodziny; - porównać cechy różnych typów rodzin / rozpoznać poszczególne typy rodziny; - wymienić czynniki sprzyjające zacieśnianiu więzi rodzinnych; - wymienić instytucje wspierające  rodziny            w realizacji swoich funkcji oraz formy pomocy rodzinie.	- wskazywać przykłady [rozpoznać  sytuacje] realizacji przez rodzinę poszczególnych funkcji; - rozpoznawać sytuacje nieprawidłowego realizowania przez rodzinę swoich funkcji; - wyjaśnić, jak na poszczególnych etapach życia jednostki, zmienia się rola rodziny                            w procesie socjalizacji; - wskazać zależności pomiędzy systemem wartości a zasadami funkcjonowania rodziny.	- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie [projekt społeczny] propagujący na terenie szkoły lub społeczności lokalnej wybrane wartości kształtujące życie rodzinne; - zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie propagujące wiedzę na temat instytucji wspierających rodzinę i form pomocy rodzinie.
        Edukacja i praca	- wymienić podstawowe zadania szkoły, - wymienić poszczególne typy szkół tworzących strukturę szkolną w Polsce, - wymienić Podstawowe prawa i obowiązki uczniów, - wymienić osoby, u których może szukać pomocy, w przypadku naruszenia praw ucznia.	- wymienić funkcje, które pełni szkoła, - odczytać ze schematu podstawowe informacje dotyczące struktury polskiego szkolnictwa, - przedstawić różne warianty kontynuowania edukacji po ukończeniu szkoły podstawowej; - określić, kto tworzy samorząd szkolny, - wymienić formy organizacji życia szkolnego.	- wymienić działania za pomocą, których szkoła realizuje poszczególne funkcje; - przedstawić wady i zalety wyboru poszczególnych wariantów dalszej edukacji; - zaplanować swoją dalszą edukację pod kątem przyszłej aktywności zawodowej [preferencji zawodowych]; - scharakteryzować poszczególne formy życia szkolnego [organizacja, zadania, formy działania], - rozpoznać przypadki naruszania praw ucznia.	- zhierarchizować funkcje szkoły, - określić, jaki wpływ na rozwój i przyszłość młodego człowieka wywiera szkoła; - wyjaśnić, jakich umiejętności oczekuje współczesny rynek pracy; - wymienić czynniki umożliwiające odniesienie sukcesu edukacyjnego i zawodowego; - ocenić pracę samorządu szkolnego / podejmowane przez niego działania i formy pracy; - ocenić i uzasadnić swoją aktywność [pracę] w ramach samorządu szkolnego.	- zaplanować [przeprowadzić  / wziąć aktywny udział] działanie propagujące ideę samorządności uczniowskiej; - zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie informujący społeczność szkolną, o sposobach dochodzenia swoich praw                 w szkole.
        Ekonomia na co dzień	- odróżnić dochody rodziny od wydatków; - wymienić podstawowe wydatki i źródła dochodów  typowego gospodarstwa domowego; - wymienić podstawowe prawa przysługujące konsumentowi.	- wymienić podstawowe Zasady konstruowani a budżetu domowego; - wymienić rodzaje źródeł dochodów gospodarstwa domowego; - wymienić podstawowe Zasady prawidłowo skonstruowanego budżetu domowego; - podać przykłady łamania praw konsumenta; - wypełnić typowy formularz reklamacyjny.	- ocenić [uzasadnić ocenę], czy zaprezentowany budżet gospodarstwa domowego jest prawidłowo skonstruowany; - wymienić przyczyny powstawania deficytu w budżecie domowym; - opisać strukturę typowego budżetu domowego; - napisać reklamację; - wymienić instytucje chroniące prawa konsumenta; - wymienić podstawowe zasady, którymi powinien kierować się świadomy konsument.	-zaprojektować działania służące ograniczeniu wydatków budżetu domowego; - wyjaśnić, jak przestrzeganie zasad świadomego konsumenta wpływa na funkcjonowanie gospodarstwa domowego.	- na wybranych przykładach ocenić ofertę handlową [przydatność w gospodarstwie domowym, jakość, cena, konkurencyjność].
        Podsumowanie i test
        Czym są prawa człowieka?	- podać przykłady praw przysługujących dzieciom; - podać przykłady praw i wolności człowieka;	- wymienić główne funkcje praw i wolności człowieka; - podać, kto i kiedy uchwalił Powszechną Deklarację Praw Człowieka; - podać, kto i kiedy uchwalił Konwencję Praw Dziecka; - podać przykłady łamania praw dziecka; - podać przykłady działań podejmowanych  przez UNICEF.	- wymienić cechy praw i wolności człowieka; - wyjaśnić, na czym polega szczególne Znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka; - wymienić prawa zawarte w Konwencji Praw Dziecka; - rozwinąć skrót UNICEF	- przedstawić historię koncepcji  praw i wolności człowieka; - wyjaśnić, znaczenie poszczególnych cech praw i wolności człowieka.	- wyjaśnić, w jaki sposób młodzi ludzie mogą włączyć się w działania prowadzone przez UNICEF; - zaprezentować wybraną formę aktywności UNICEFU.
        Katalog praw człowieka	- wymienić przykłady konstytucyjnych praw i wolności człowieka.	- podać przykłady Praw pierwszej, drugiej i trzeciej generacji; - podać przykłady praw i wolności osobistych, politycznych oraz socjalnych, kulturalnych i ekonomicznych zagwarantowanych w Konstytucji RP	- wyjaśnić, na czym polega różnica Pomiędzy prawami pierwszej, drugiej i trzeciej generacji; - rozpoznać przykłady łamania praw i wolności człowieka; - uzasadnić konieczność funkcjonowania systemu ochrony praw i wolności człowieka.	- wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa system ochrony praw człowieka.	- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] kampanię społeczną propagującą ideę ochrony praw i wolności człowieka.
        Ochrona praw człowieka	- podać przykłady łamania praw człowieka we współczesnym świecie; - wymienić instytucje chroniące prawa człowieka w Polsce.	- podać przykłady spraw, z którymi można zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; - podać przykłady Organizacji międzynarodo- wych zajmujących się ochroną praw i wolności człowieka; - podać przykłady działań	- przedstawić Zagrożenia wynikające z łamania praw i wolności człowieka; - wymienić przyczyny łamania praw człowieka; - wyszukać w mediach opisy sytuacji,                       w których łamane są prawa człowieka.	- porównać poziom przestrzegani a praw człowieka w państwach globalnego Południa i globalnej Północy; - ocenić [uzasadnić] poziom przestrzegani a praw człowieka w Polsce.	- przedstawić i ocenić poziom przestrzegani a i ochrony praw i wolności człowieka w wybranym państwie świata; - zaprezentowa- ć działalność wybranej organizacji międzynarod- owej na rzecz ochrony praw i wolności człowieka.
        Bezpieczeństwo nieletnich	- podać Przykłady zagrożeń wynikających z korzystania z cyberprzestrz- eni; - podać przykłady pozytywnego i negatywnego wykorzystania Internetu przez młodych ludzi.	- określić, kogo w świetle polskiego prawa, nazywamy nieletnim; - wymienić podstawowe zasady odpowiedzialności prawnej nieletnich; - wymienić korzyści i zagrożenia wynikające z korzystania z Internetu - wskazać formy cyberprzemocy	- określić podstawowe Zasady bezpiecznego korzystania z Internetu; - przedstawić wady i zalety aktywności na Forach społecznościo- wych.	- wyjaśnić, jak skutecznie można się chronić przed zagrożeniem cyberprzemocą	- zaplanować [przeprowadz ić/ wziąć aktywny udział] działanie na rzecz promowania wśród rówieśników zasad prawidłowego korzystania z Internetu
        Służby ochrony prawa	- wymienić przykłady działań policji; - podać przykłady, innych niż policja, służb porządkowych w Polsce, - podać przykłady działań straży miejskiej.	- wymienić główne zadania policji; - wymienić główne prawa przysługujące policjantom; - wymienić prawa przysługujące nieletnim w kontakcie z policjantem; - wymienić rodzaje służ mundurowych w Polsce. - odszukać informacje o prawach przysługujących ofiarom przestępstwa, świadkom i oskarżonym.	- wymienić zadania poszczególnych służb mundurowych    w Polsce; - wymienić główne prawa przysługujące ofiarom przestępstwa, świadkom i oskarżonym; -uzasadnić konieczność znajomości przysługujących  nam praw; - wyjaśnić, gdzie należy szukać pomocy w przypadku występowania a przemocy domowej	- uzasadnić konieczność reagowania w przypadku występowania przemocy domowej, przemocy rówieśniczej; - zinterpretować przepisy prawa dotyczące działania służ porządkowych	- zaplanować działanie [przeprowadzić  / wziąć aktywny udział] propagujące konieczność [skuteczne formy] przeciwdziałania przemocy domowej [przemocy w grupie rówieśniczej / przemocy w szkole].
        Podsumowanie i test
        Czym jest samorząd?	- określić, kto tworzy samorząd uczniowski; - podać przykłady działań samorządu uczniowskiego; - wymienić podstawowe jednostki podziału terytorialnego państwa polskiego; - określić, w której gminie, powiecie i województwie mieszka.	- wymienić rodzaje samorządów działających w Polsce; - podać przykłady samorządów zawodowych; - podać przykłady działań samorządu terytorialnego; - odszukać na mapie województwo, w którym mieszka; - rozpoznać herb miejscowości, w której mieszka; - odszukać informacje na temat osób pełniących najważniejsze funkcje w swojej gminie.	- wyjaśnić, w jakim celu tworzone są samorządy zawodowe; - wyjaśnić, w czym przejawia się zasada decentralizacji i władzy publicznej w Polsce; - wymienić organy samorządów terytorialnych w Polsce; - określić, jaki charakter ma gmina, w której mieszka; - rozpoznać herb województwa, w którym mieszka; - podać imiona i nazwiska osób pełniących aktualnie najważniejsze stanowiska w gminie	- uzasadnić konieczność, angażowania się w życie lokalnej społeczności; - wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa samorząd terytorialny; - wyjaśnić, czym się różni gmina wiejska, od gminy miejskowiejskiej i miejskiej; - wymienić organy państwa, które mogą ingerować [kontrolować] działania władz samorządowych.	-zaprezentować swoją gminę: historię, symbole, tradycje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jej dziejach; - zaplanować [przeprowadzić  / wziąć aktywny udział] działanie na rzecz swojej społeczności lokalnej.
        Gmina – podstawowa jednostka samorządu	- wymienić organy gminy, w której mieszka; - podać przykłady spraw załatwianych w urzędzie gminy; - określić, gdzie znajduje się urząd gminy,                  w której mieszka.	- wymienić podstawowe zadania gminy; - odróżnić organy uchwałodawcze od organów wykonawczych gminy; - podać sposób Wyłaniania władz gminy; - podać przykłady spraw rozstrzyganych w referendum gminnym.	- wymienić podstawowe uprawnienia organów uchwałodawczych i wykonawczych gminy; - wymienić zasady przeprowadzania wyborów do władz gminy; - podać przykłady zadań własnych i zleconych gminy; - wymienić źródła finansowania gminy; - podać przykłady wpływu mieszkańców na życie gminy; - wyjaśnić pojęcie budżet obywatelski; - wyszukać informacje na temat przedsięwzięć podejmowanych przez młodzieżowe rady gminy, miasta.	poszczególnych rodzajów gminy dopasować odpowiadające  im organy; - zinterpretować przepis prawa dotyczący organizacji referendum gminnego; - wyjaśnić, jaką rolę w budżecie gminy odgrywają środki uzyskiwane z funduszy unijnych; - uzasadnić konieczność angażowania się mieszkańców w rozwiązywanie problemów gminy i działalność organów gminy; - wyjaśnić, w jaki sposób działalność samorządu gminnego przyczynia się do rozwoju społeczeństw a obywatelskiego; - podać przykłady działania młodzieżowej rady gminy.	- wyszukać informacje na temat realizacji lokalnych inicjatyw mieszkańców finansowanych z budżetów obywatelskich; - przygotować kampanię wyborczą do młodzieżowej rady gminy; - uczestniczyć w pracach młodzieżowej rady gminy; - zareklamować  / promować na forum szkoły ideę młodzieżowej rady gminy; -zaprezentować strukturę budżetu swojej gminy [wykres, tabela, prezentacja multimedialna].
        Powiat i województwo	- wymienić organy powiatu i województwa; - podać przykłady spraw załatwianych w starostwie powiatowym i urzędzie marszałkowskim; - określić, gdzie znajdują się władze powiatu i województwa, w których mieszka.	- wymienić podstawowe zadania samorządu powiatowego i wojewódzkie go; - odróżnić organy uchwałodawcze od organów wykonawczych powiatu i województwa; - podać sposób wyłaniania władz samorządowych powiatu i województwa; - podać przykłady spraw rozstrzyganych w referendum lokalnym.	- wymienić podstawowe uprawnienia organów uchwałodawczych i wykonawczych powiatu i województwa; - zinterpretować przepis prawa dotyczący przeprowadzania wyborów do władz uchwałodawczych powiatu i województwa.	- porównać strukturę i sposób powoływania władz samorządowych gminy, powiatu i województwa oraz strukturę	-przedstawić strukturę polityczną sejmiku swojego województwa; - zaprezentować swój powiat lub województw o [historię, symbole, tradycje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jej dziejach]
        Obywatele a władza samorządowa	- podać przykłady spraw załatwianych przez urząd gminy, starostwo powiatowe, urząd marszałkowski; - odszukać stronę internetową własnego urzędu gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskie go .	- sporządzić wykaz spraw, które można załatwić w gminie za pomocą ePUAP; - wymienić podstawowe zasady postępowania etycznego w pracy administracji publicznej; - wyjaśnić pojęcie korupcja; - wymienić praw przysługujące obywatelowi w urzędzie; - wypełnić wniosek o wydanie dowodu osobistego.	- odszukać informacje zamieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej; - wyjaśnić, jaki rodzaj informacji zamieszcza się w BIP; - rozpoznać przypadki łamania praw obywateli w urzędzie.	- wyjaśnić, dlaczego należy przestrzegać zasad etycznego postępowania urzędników administracji; - wskazać działania, które może podjąć obywatel w przypadku łamania jego praw w urzędzie; - uzasadnić konieczność aktywności obywatelskiej dla prawidłowego funkcjonowania społeczności lokalnej; - zaprezentować strukturę organizacyjną swojego urzędu gminy	- zaplanować [przeprowadzić na forum szkoły] kampanię społeczną promującą zasady etycznego postępowania urzędników administracji [przeciwdziałającą zjawisku korupcji; nepotyzmu]; -zorganizować debatę /dyskusję [wziąć aktywny udział w debacie/ dyskusji] na temat przyczyn i skutków zjawiska korupcji i [lub] nepotyzmu w życiu publicznym; - zaprojektować inicjatywę, która może być sfinansowana w ramach budżetu obywatelskiego
        Podsumowanie i test
        Naród i Ojczyzna	- podać przykłady polskiego dziedzictwa narodowego; - podać przykłady więzi łączących polską wspólnotę narodową, - wymienić i rozpoznać polskie symbole narodowe; - nazwać swoją dużą i mała ojczyznę; - rozpoznać Narodowe Święto Niepodległości i Święto Narodowe Trzeciego Maja.	wymienić główne czynniki kształtujące polską tożsamość narodową; - wyjaśnić pojęcie ojczyzna; - opisać polskie symbole narodowe; - wymienić sytuacje, w których używa się polskich symboli narodowych; - wymienić najważniejsze polskie święta narodowe; - przedstawić zasady prawidłowego zachowania w trakcie uroczystości państwowych,  świąt narodowych, wobec symboli narodowych	- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy wspólnotą narodową i wspólnotą etniczną; - wyjaśnić, jakie znaczenie dla współczesnego młodego człowieka ma tożsamość narodowa; - przedstawić historię polskich symboli narodowych; - wymienić różne rodzaje tożsamości społecznych.	- uzasadnić, że można pogodzić różne tożsamości społeczno kulturowe - wyjaśnić, w jaki sposób historia kształtowała polską tożsamość narodową, - do podanych świąt narodowych dopasować odpowiadające im wydarzenia historyczne, - przedstawić negatywne i pozytywne aspekty funkcjonowania społeczeństw wieloetnicznych /narodowych, - wyjaśnić, z czego mogą wynikać trudności w utrzymaniu polskiej tożsamości narodowej.	- wyjaśnić, jak i dlaczego, jak zmieniały się na przestrzeni dziejów polskie symbole narodowe, - przedstawić wybrany problem etniczny / narodowy współczesnego świata, -zaprezentować wybrany element polskiego dziedzictwa narodowego; - przedstawić czynniki utrudniające i ułatwiające prawidłową komunikację pomiędzy różnymi grupami etnicznymi / narodowymi.
        Obywatelstwo i narodowość	- wymienić podstawowe prawa i obowiązki obywatela RP; - podać przykłady cnót /wartości obywatelskich; - wymienić postaci najwybitniejszych Polaków XX i XXI wieku.	- odróżnić [rozpoznać na przykładach] pojęcie narodowość od obywatelstwa; - wymienić więzi łączące obywatela i państwo; - wymienić podstawowe sposoby nabycia obywatelstwa polskiego; - wyjaśnić, na czym polega zasada krwi; - wymienić cechy dobrego obywatela.	- rozpoznać różne sposoby nabywania obywatelstwa polskiego; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy obywatelstwem a narodowością; - wymienić konstytucyjne prawa i obowiązki obywatela RP; - wyjaśnić, jaki wpływ ma państwo na kształtowanie więzi narodowych.	- porównać różne sposoby nabywania obywatelstwa polskiego; - uzasadnić konieczność przestrzegani a cnót/wartości obywatelskich we współczesny m państwie demokratycznym; - przedstawić konsekwencję odrzucenia wartości w życiu publicznym.	-zaprezentować wzorzec obywatela polskiego; wybór postaci uzasadnić, odwołując się do jego cnót, postaw, działań, osiągnięć.
        Czym jest patriotyzm?	- podać przykłady postaw patriotycznych i działań na rzecz dobra Ojczyzny; - podać przykłady postaw patriotycznych wśród współczesnej młodzieży.	- wyjaśnić pojęcie patriotyzm; - wymienić przejawy patriotyzmu lokalnego i gospodarcze go.	- uzasadnić potrzebę patriotyzmu we współczesny m świecie; - porównać postawy patriotyczne dawniej i dzisiaj.	- wskazać zalety i wady postaw określanych jako patriotyzm gospodarczy; - wskazać zalety i wady postaw uznawanych współcześnie za przejawy patriotyzmu, np. kibicowanie  na zawodach sportowych.	- podjąć na forum szkoły lub środowiska lokalnego działania służące propagowani u postaw patriotycznych [zaplanować, aktywnie uczestniczyć]; - podjąć działania sprzyjające rozwojowi lokalnej społeczności [zaplanować, aktywnie uczestniczyć].
        Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce	- podać przykłady mniejszości etnicznych i narodowych we współczesnej Polsce; - wymienić podstawowe grupy cudzoziemców przebywających  w Polsce.	- wymienić podstawowe prawa przysługujące mniejszościom narodowym i etnicznym w Polsce, - wyjaśnić pojęcie Polonia, - odczytać z mapy, gdzie znajdują się największe skupiska mniejszości etnicznych i narodowych w Polsce; - odczytać z mapy, gdzie współcześnie znajdują się największe skupiska	- wymienić zamieszkujące Polskę mniejszości narodowe i etniczne, oraz grupę posługującą się językiem regionalnym; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy mniejszościami narodowymi i etnicznymi w Polsce a cudzoziemca mi; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy pojęciami: imigranci i uchodźcy; - wymienić podstawowe prawa przysługujące uchodźcom w Polsce; - wymienić związki łączące Polonię z Polską.	- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy mniejszością narodową a mniejszością etniczną; - wymienić kryteria, które decydują w Polsce o uznaniu danej społeczności za mniejszość narodową lub etniczną; - wymienić główne czynniki, które zadecydowały o powstaniu Polonii; - uzasadnić konieczność szczególnej ochrony prawnej mniejszości narodowych i etnicznych	- zaprezentować  historię, kulturę, formy organizacji wybranej mniejszości narodowej lub etnicznej w Polsce
        Tolerancja i przejawy ksenofobii	- podać przykłady / rozpoznać przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzm u; - rozpoznać postawy tolerancyjne i braku tolerancji.	- wyjaśnić pojęcia: ksenofobia, rasizm, szowinizm; - wyjaśnić pojęcie tolerancja; - odróżnić postawę tolerancyjną od postawy bezkrytycznej akceptacji; - podać przykłady stereotypów.	- wyjaśnić pojęcie stereotyp; - wymienić cechy stereotypu; - wyjaśnić, w jaki sposób można przeciwstawia ć się przejawom ksenofobii, w tym szowinizmowi i antysemityz mowi. - porównać postawę patriotyczną i nacjonalistyczną; - uzasadnić słuszność postawy tolerancyjnej.	- uzasadnić potrzebę przeciwstawiania się przejawom ksenofobii, w tym szowinizmowi i antysemityzmowi; - przedstawić społeczne konsekwencje stereotypizacji.	- podjąć na forum szkoły lub środowiska lokalnego działania sprzyjające kształtowaniu postawy otwartości, akceptacji i tolerancji wobec odmienności etnicznych, religijnych i kulturowych
        Podsumowanie i test
        Państwo i demokracja	- podać przykłady działań władzy państwowej; - wymienić podstawowe cechy państwa; - wymienić nazwy współczesnych reżimów politycznych [demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm].	- wyjaśnić, co to znaczy, że państwo jest suwerenne; - wymienić podstawowe funkcje państwa; - podać przykłady realizacji zasady przedstawicielstwa; - wymienić podstawowe cechy państwa demokratycznego.	-wymienić podstawowe formy demokracji bezpośredniej; - wyjaśnić, czym się różni demokracja bezpośrednia od pośredniej; - wymienić korzyści, jakie daje obywatelom ustrój demokratyczny; - wymienić podstawowe cechy autorytaryzmu i totalitaryzmu; - dopasować działania władzy państwowej do poszczególnych funkcji państwa; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy monarchią a republiką.	-wskazać wady i zalety demokracji bezpośredniej i pośredniej; - wskazać na mapie Europy monarchie i republiki; - podać przykłady współczesnych państwa autorytarnych ; - podać przykłady współczesnych i historycznych państw totalitarnych	-zaprezentować sytuację człowieka w państwie totalitarnym - porównać pozycję obywatela w państwie demokratycznym oraz państwie autorytarnym i totalitarnym
        Polska państwem demokratycznym	- wymienić główne rodzaje władzy państwowej; - wymienić organy władzy ustawodawczej , wykonawczej i sądowniczej w Polsce; - podać nazwę ustawy zasadniczej.	- wymienić podstawowe zasady ustroju Polski; - wyjaśnić, na czym polega zasady: konstytucjonalizmu, przedstawicielstwa i trójpodziału władzy; - wymienić źródła powszechnie obowiązujące go prawa w Polsce; - wymienić szczególne cechy konstytucji.	- wymienić rozdziały Konstytucji RP; - wyjaśnić, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny; - wyjaśnić, czym jest preambuła; - wyjaśnić, na czym polegają zasady: pluralizmu politycznego, republikańskiej formy rządu, państwa prawa; - wymienić wartości, do których odwołuje się preambuła Konstytucji; - odszukać w Konstytucji RP przepisy dotyczące wskazanych kwestii; - wyjaśnić, czego dotyczyły referenda ogólnokrajowe przeprowadzone po 1989roku.	- wyjaśnić, jakich spraw może dotyczyć referendum ogólnokrajowe; - dokonać interpretacji przepisu Konstytucji RP dotyczącego referendum ogólnokrajowego; - przedstawić główne zasady nowelizacji Konstytucji RP.	-wyjaśnić, dlaczego zasady konstytucjonalizmu, przedstawicielstwa, trójpodziału władzy, pluralizmu politycznego, państwa prawa są fundamentem ustroju demokratycznego; - wskazać wady i zalety republikańskiej formy rządów; - przedstawić historię polskiego konstytucjonalizmu.
        Sejm i Senat RP	- wymienić organy władzy ustawodawczej; - wymienić główną funkcję Sejmu i Senatu; - określić, z kogo składa się Sejm i Senat; - podać zasadę zgodnie, z którą formowany jest Sejm i Senat; - podać przykład partii politycznej działającej w Polsce.	- określić, z ilu posłów składa się Sejm, a z ilu Senat; - wymienić najważniejsze kompetencje Sejmu i Senatu; - wyjaśnić, na czym polega zasada przedstawicielstwa; - wyjaśnić, w jaki sposób podejmowane są decyzje w Sejmie i Senacie; - wymieć zasady, według, których odbywają się wybory do Sejmu i Senatu; - wymienić partie polityczne, których przedstawiciele zasiadają w Sejmie bieżącej kadencji.	- określić, z kogo składa się Zgromadzenie Narodowe; - podać przykład sytuacji, w której Sejm i Senat obradują jako Zgromadzenie Narodowe; - wyjaśnić zasady, według, których odbywają się wybory do Sejmu i Senatu; - wyjaśnić pojęcie immunitet; - wymienić główne etapy procesu ustawodawczego; - wyjaśnić, co jest głównym celem działalności partii politycznej.	- porównać zasady wyborów do Sejmu i Senatu; - porównać rolę Sejmu i Senatu w procesie ustawodawczym; - wyjaśnić, jaką rolę w procesie ustawodawczym posiada Prezydent RP; - wyjaśnić pojęcia: mandat, komisje sejmowe, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów, - wyjaśnić, jakie znaczenie w państwie demokratycznym ma aktywność wyborcza obywateli; - wskazać skutki, jakie niesie dla państwa i społeczeństwa niska frekwencja wyborcza	-zaprezentować wybraną polską partię polityczną [struktura organizacyjna, program, działalność, wartości].
        Prezydent i Rada Ministrów	- wymienić organy władzy wykonawczej w Polsce; - podać imię i nazwisko urzędującej głowy państwa oraz Prezesa Rady Ministrów; - określić sposób powoływania Prezydenta RP; - podać przykład uprawnienia Prezydenta RP.	- przedstawić główne zasady wyboru Prezydenta RP; - wymienić podstawowe kompetencje Prezydenta RP; - wymienić podstawowe kompetencje Rady Ministrów.	-uporządkować kompetencje Prezydenta RP [polityka wewnętrzna, polityka zagraniczna]; - omówić główne zasady procedury tworzenia rządu; - przedstawić podstawowe fakty dotyczące życiorysu politycznego urzędującej głowy państwa oraz Prezesa Rady Ministrów.	- wyjaśnić, na czym polega kontrola polityczna Sejmu nad Radą Ministrów; - wyjaśnić na czym polega zasada kontrasygnaty; - przedstawić główne zadania wskazanych ministerstw; - wymienić Prezydentów RP po 1989 r.	-zaprezentować zadania i zakres działań wybranego ministerstwa; - na podstawie zgromadzonych informacji, wyjaśnić, w jaki sposób działania wskazanych ministerstw wpływają na życie przeciętnej polskiej rodziny.
        Sądy i trybunały	- podać przykłady spraw, z którymi człowiek może zwrócić się do sądu; - wymienić rodzaje sądów w Polsce.	-wymienić główne zasady postępowania sądowego; - wymienić nazwy trybunałów działających w Polsce; - określić główne zadanie Trybunału Konstytucyjnego; - wyjaśnić, czym zajmują się sądy administracyjne.	-rozpoznać główne zasady postępowania sądowego, - wyjaśnić, na czym polega zasada niezależności sądów; - wyjaśnić, na czym polega zasada niezawisłości sędziów; - wyjaśnić, jaką rolę pełnią sędziowie w procesie sądowym; - wymienić strony postępowania sądowego [postępowanie karne i cywilne].	-wymienić zasady gwarantujące niezawisłość sędziów, - wyjaśnić, znaczenie zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego; - wyjaśnić, w jaki sposób realizowana jest zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego, - wyjaśnić rolę Trybunału Konstytucyjne go i Trybunału Stanu dla ochrony zasady państwa prawa.	- omówić strukturę hierarchię sądów w Polsce; -zaprezentować strukturę organizacyjną sądu rejonowego; - zająć stanowisko w sprawie roli ławników w procesie sądowym [zbudować argumenty i kontrargumenty].
        Organizacje pozarządowe	- podać przykłady organizacji pozarządowych; - podać przykłady działań wolontariuszy.	- podać przykłady realizacji prawa do swobodnego zrzeszania się; - odszukać przykłady stowarzyszeń i fundacji działających w swoim środowisku lokalnym; -podać przykłady działań podejmowanych przez związki zawodowe; - wymienić cechy wolontariatu.	- wyjaśnić pojęcia: fundacja i stowarzyszenie; - wyjaśnić, jak rolę pełnią związki zawodowe; - uzasadnić konieczność angażowania się w działania organizacji pozarządowych; - przedstawić korzyści wynikające z pracy w wolontariacie; - wymienić główne organizacje młodzieżowe działające w Polsce.	- wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa zasada swobodnego zrzeszania się; - wyjaśnić różnicę pomiędzy fundacją a stowarzyszeniem; - wyjaśnić, czym jest organizacja pożytku publicznego i w jaki sposób można wspomóc jej działalność	- aktywnie uczestniczyć w działaniach na rzecz wspierania innych ludzi, rozwoju środowiska lokalnego [aktywność w organizacjach pozarządowych, praca w wolontariacie]; -zaprezentować wybraną organizację pozarządową [misja, wartości, cele, formy działania, struktura organizacyjna, znaczenie dla środowiska]; - przedstawić historię NSZZ ”Solidarność”; - zaplanować działalność i strukturę organizacyjną dowolnego stowarzyszeni
        Media i opinia publiczna	- podać przykłady środków masowego przekazu; - podać przykłady pracy dziennikarzy; - odszukać w środkach masowego przekazu przykłady reklam.	- podać główne cechy środków masowego przekazu; - podać główne cechy opinii publicznej; - wymienić główne funkcje mediów; - podać przykłady mediów społecznościowych; - odczytać, zilustrowane w prostej formie, wyniki wskazanego sondażu opinii publicznej; - wymienić główne funkcje reklamy.	- odczytać cel wskazanej kampanii społecznej; - wskazać pozytywne i negatywne aspekty funkcjonowania mediów społecznościowych; - wymienić główne zasady etyki dziennikarskiej; - odszukać w tekście publicystycznym fakty i opinie; - wymienić podstawowe sposoby perswazji /manipulacji stosowane w mediach.	- dostrzec środki perswazji / manipulacji zastosowane we wskazanej reklamie; - wyjaśnić, jaką rolę pełni opinia publiczna [sondaże opinii publicznej] w państwie demokratycznym; - uzasadnić konieczność przestrzegani a zasad etyki dziennikarskiej; - odszukać przykłady łamania etyki dziennikarskiej; - uzasadnić konieczność oddzielania faktów od opinii	- wyjaśnić, w jaki sposób należy strzec się przed manipulacją stosowaną w reklamach; - dokonać krytycznej analizy wybranej reklamy; - zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] kampanię reklamową [kampanię społeczną].
        Podsumowanie i test
        Organizacje międzynarodowe	rozwinąć skrót ONZ; - rozwinąć skrót NATO; - podać przykłady działań podejmowanych przez ONZ; - podać przykłady działań podejmowanych przez NATO.	- wymienić, główne cele i zadania ONZ; - wymienić główne cele i zadania NATO; - rozpoznać przejawy realizacji przez państwo polityki zagranicznej; - wymienić główne organy ONZ	- wyjaśnić, jaką rolę pełnią ambasadorzy i konsulowie; - wyjaśnić, jakie są główne cele polityki zagranicznej państwa; - określić, kiedy powstało ONZ i kiedy powstało NATO; - wyjaśnić, czym zajmuje się Rada Bezpieczeństwa ONZ; -wyjaśnić pojęcie misja pokojowa ONZ,                  - wymienić przykłady aktywności Polski w ONZ i NATO	- wyjaśnić, czym różni się ONZ od innych organizacji międzynarodowych; - wyjaśnić, jaka rolę odgrywa NATO w polityce obronnej państwa polskiego; - wymienić nazwy, innych niż ONZ i NATO, organizacji międzynarodowych, do których należy Polska	-zaprezentować wybraną misję pokojową ONZ, w której brały udział/biorą wojska polskie [cele, zadania, historia misji, charakterystyka konfliktu, udział wojsk polskich, geografia polityczna], - wskazać na mapie państwa członkowskie NATO.
        Unia Europejska	wymienić rok, w którym Polska przystąpiła do Unii Europejskiej; - wymienić państwa sąsiadujące z Polską, które należą do Unii Europejskiej	określić, kiedy i gdzie podpisano traktat o powstaniu Unii Europejskiej; - wymienić imiona i nazwiska Ojców założycieli zjednoczonej Europy; - wymienić główne przyczyny integracji europejskiej, - wymienić główne zasady funkcjonowania Unii Europejskiej;	- wymienić główne etapy integracji europejskiej; - wskazać na mapie państwa członkowskie Unii Europejskiej; - odszukać informacje o życiorysie politycznym Ojców założycieli zjednoczonej Europy; - wyjaśnić główne zasady funkcjonowania Unii Europejskiej; - podać nazwy głównych organów Unii Europejskiej; - wymienić imiona i nazwiska Polaków pełniących ważne funkcje w instytucjach /organach Unii Europejskiej.	- podać podstawowe kompetencje głównych organów Unii Europejskiej, - przedstawić wady i zalety procesu integracji europejskiej, - zaprezentować sylwetki polityczne Polaków pełniących ważne funkcje w instytucjach /organach Unii Europejskiej	-zaprezentować wybrane problemy [osiągnięcia] Unii Europejskiej; -zaprezentować wybrane państwa członkowskie Unii Europejskiej [historia, kultura, demografia, ekonomia, itp.] - zaplanować [zorganizować / aktywnie uczestniczyć] Dzień Europy w szkole.
        Polska w Unii Europejskiej	- podać przykłady praw/korzyści, które nabyli obywatele polscy po wejściu Polski do Unii Europejskiej, - podać rok, w którym Polska przystąpiła do Unii Europejskiej.	- wyjaśnić, w jaki sposób nabywa się obywatelstwo Unii Europejskiej, - wymienić prawa wynikające z obywatelstwa Unii Europejskiej, - wymienić nazwy funduszy unijnych, z których korzysta Polska.	- podać informacje dotyczące głównych etapów integracji Polski z Unią Europejską [referendum ratyfikacyjne]; - podać przykłady wykorzystani a funduszy unijnych; - wyjaśnić, na czym polega Europejski Rynek Wewnętrzny.	- ocenić proces integracji Polski z Unią Europejską - przedstawić korzyści i zagrożenia; - wyjaśnić, na jakich zasadach funkcjonuje Strefa Schengen; - przedstawić korzyści wynikające z przynależności Polski do Strefy Schengen.	-zaprezentować inwestycje gminne, finansowane ze środków unijnych; -zaprezentować wybraną inicjatywę unijną dotyczącą młodzieży.
        Problemy współczesnego świata	- wymienić przykłady ilustrujące proces globalizacji; - podać przykłady pomocy humanitarnej	- wskazać, na podstawie mapy, państwa globalnej Północy i globalnego Południa; - wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa; - podać przykłady Globalizacji ekonomicznej i kulturowej współczesnego świata.	- podać przykłady Ilustrujące dysproporcję Rozwojową pomiędzy Państwami globalnego Południa i globalnej Północy; - podać przykłady Zależności pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa; - uzasadnić konieczność udzielania pomocy humanitarnej.	- podać przyczyny dysproporcji rozwojowych współczesnego świata; - wymienić korzyści i zagrożenia wynikające z procesu globalizacji; - wyjaśnić, Dlaczego pomoc dla państw biednego Południa jest często nieskuteczna; - wyjaśnić pojęcia Grupa G7.	-zaprezentować działania wybranej organizacji pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy humanitarnej; -zorganizować debatę /dyskusję [wziąć aktywny udział w debacie / dyskusji] dotyczącą sposobów udzielania efektywnej pomocy społecznościom globalnego Południa; - zaprezentować problemy wybranego państwa globalnego Południa
        Konflikty zbrojne na świecie	- podać przykłady działań terrorystycznych; - podać przykłady konfliktów międzynarodowych.	- podać przykłady organizacji międzynarodowych zajmujących się rozwiązywaniem konfliktów i walką z terroryzmem; - wymienić skutki długotrwałych konfliktów międzynarodowych.	- na wybranych przykładach przedstawić przyczyny współczesnych konfliktów międzynarodowych; - wymienić skutki rozwoju terroryzmu we współczesny m świecie; - wymienić cechy ludobójstwa.	-przedstawić różne rodzaje terroryzmu; - wyjaśnić, dlaczego walka z terroryzmem jest trudna i często nieskuteczna.	-zaprezentować wybrany konflikt międzynarodowy [lokalizacja konfliktu na mapie, strony konfliktu, przyczyny i formy konfliktu, sposoby rozwiązania sporu].
        Podsumowanie i test

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

         

        ---